Prawa podmiotowe

Rozpoczynając przygotowanie do tej pracy długo zabrało mi zastanawianie jak poprawnie zabrać się za redakcje i dobór materiałów, z których będę korzystać. Wszak temat praw podmiotowych jest niesamowicie istotny, wszechobecny i już starożytni filozofowie tacy jak Cyceron czy Sokrates rozmyślali nad tym zagadnieniem tworząc podstawową koncepcję praw podmiotowych.
W tym miejscy dobrze byłoby wyjaśnić czym tak właściwie prawa podmiotowe są. Według definicji przytoczonej przez Panią mgr Joanne Czekurłan jest to pewna prawna sytuacja ustanowiona wobec podmiotów prawa cywilnego poprzez obowiązujące normy i chroniąca prawnie uznane interesy tych podmiotów. Aby taka sytuacja miała miejsce musi zaistnieć czynność (faktyczna i prawna) uprawnionego podmiotu, z którym korelatywnie powiązane są obowiązki innego. Mówiąc o jego obowiązkach mam na myśli nie tylko podjęcie bądź kontynuacje danego działania, lecz również jego zaniechanie. Tomasz Stawecki wraz ze współautorami książki “Wstęp do prawoznawstwa” rozpoczynając rozdział o prawach podmiotowych pisze, że jest to zespół uprawnień i wolności służących podmiotowi prawa. Dalej twierdzi, że to właśnie dzięki nim podmiot prawa ma swobodę w podejmowaniu decyzji co do swojego zachowania oraz ma możliwość domagania się od innych wykonywania prawnie nałożonych na nich obowiązków, które są niezbędne do wykonania danego uprawnienia.
Skoro definicja jest już wyjaśniona nie powinniśmy mieć problemu ze zrozumieniem podziałów, które obejmują prawa podmiotowe. Szukając informacji na ten temat można trafić na wiele kryteriów ich klasyfikacji. Wybrałam siedem o których mowa w obu przytoczonych przeze mnie źródłach i które uważam, że najtrafniej oddają istotę pojęcia praw podmiotowych. Pierwszym kryterium, a za razem chyba najbardziej podstawowym, przy którym chciałabym się zatrzymać jest podział na prawa podmiotowe proste i złożone. Te pierwsze odpowiadają pojedynczym uprawnieniom, drugie natomiast odnoszą się do zespołu uprawień różnego rodzaju. Przykładem złożonego prawa podmiotowego może być np. Prawo do własności (Art. 64 Konstytucji RP). Kolejnym kryterium klasyfikacji jest zakres obowiązywania. Prawa podmiotowe możemy bowiem dzielić na erga omnes (skuteczne wobec wszystkich) oraz inter partes (skuteczne jedynie wobec określonych podmiotów). Pierwsze to tak zwane prawa bezwzględne, które obowiązują wszystkich obywateli takie na przykład jak prawa rzeczowe. Drugie natomiast to prawa względne na przykład prawa w zobowiązaniach czy umowach. Idąc dalej mamy prawa majątkowe i niemajątkowe. Podmiotowe prawa majątkowe chronią interesy ekonomiczne i są nimi między innymi prawa rzeczowe, wierzytelności opiewające na świadczenia majątkowe, majątkowe prawa autorskie i wynalazcze, prawa majątkowo-małżeńskie. Prawa podmiotowe niemajątkowe odnoszą się do sytuacji, gdy wartość ekonomiczna danego interesu nie daje się określić bądź nie decyduje o wartości i znaczeniu chronionego dobra. Przykładami tego mogą być prawa osobiste bądź prawa rodzinne niemajątkowe. Czwartym podziałem, na który moim zdaniem warto zwrócić uwagę są prawa absolutne i relatywne. Pierwsze są nienaruszalne i żadna zaistniała sytuacja nie może wpłynąć na ich obowiązywanie oraz stosowanie, nawet wszelkiego rodzaju stany nadzwyczajne. Drugie zaś w określonych warunkach i w celu dbania o zdrowie i moralność społeczną mogą być zmodyfikowane na określony czas. Dalej mamy dość obszerny rodzaj praw podmiotowych, czyli prawa tymczasowe (ekspektatywy). Możemy o nich mówić w momencie, gdy podmiot ma uzyskać określone prawo podmiotowe, jednak powstanie (lub nabycie) tego prawa zależy od przyszłego zdarzenia. Ekspektatywa prawa jest instytucją prawa cywilnego, polegającą na tym, iż do powstania pełnego prawa podmiotowego brakuje spełnienia niektórych tylko przesłanek, przy czym żadna ze stron stosunku prawnego nie ma wpływu na ich wystąpienie (ziszczenie się warunku jako zdarzenia przyszłego i niepewnego, wpis prawa do księgi wieczystej itp.). Zanim przejdziemy do kolejnych podziałów praw podmiotowych chciałabym zatrzymując się przy ekspektatywach wyjaśnić sposób nabywania praw podmiotowych. Nabycie takich praw możemy podzielić na pierwotne, czyli wtedy, gdy takie prawo wcześniej nie istniało bądź istniało, ale nabywamy je niezależnie od woli wcześniej uprawnionego oraz co do zasady niezależnie co do zakresu posiadanego przez niego prawa, oraz pochodne, czyli gdy następuje przeniesienie prawa z jednej osoby na drugą (zbywca i nabywca). Nabycie prawa podmiotowego w sposób pochodny pociąga za sobą następstwo prawne, zwane sukcesją między zbywcą a nabywcą. Wracając do tematu przewodniego tego akapitu, czyli klasyfikacji praw podmiotowych, szóstym podziałem są prawa akcesoryjne i związane. Prawa akcesoryjne (niesamoistne) służą umocnieniu innych praw podmiotowych, a ich istnienie i treść zależy od tych praw, z którymi są związane. Mogą one mieć charakter zarówno względny jak i bezwzględny. Przykładami tego może być np. Zastaw i hipoteka. W tym przypadku prawa podmiotowe akcesoryjne zabezpieczają wierzytelność. Jeśli chodzi o prawa związane to ich podmiotem może być wyłącznie osoba, której przysługuje inne, określone prawo. W tym sensie prawo to jest związane z innym wolnym prawem. Tutaj jako przykład można podać własność budynku wzniesionego na gruncie oddanym w użytkowanie wieczyste (związanie własności budynku z użytkowaniem gruntu). Ostatnim rozdziałem praw podmiotowych są prawa przenoszone i nieprzenoszone. Rozdział ten jest dość prosty w odniesieniu do nazw. Prawa przenoszone, to te, które możemy przenieść na inną osobę w drodze czynności prawnej, na przykład prawa autorskie majątkowe, a prawa nieprzenoszone których przeniesienie na inną osobę w drodze czynności prawnej jest niemożliwe na przykład prawa autorskie osobiste.
Mówiąc o prawach podmiotowych nie sposób nie wspomnieć o ich postaci, czyli o tym w jaki sposób mogą być one wyrażone. Pierwszym sposobem jest roszczenie, czyli możliwość domagania się przez uprawniony podmiot, aby określona osoba zachowała się w oczekiwany przez nas sposób. Dzieli się to na roszczenie wymagalne- wierzyciel w każdej chwili może zażądać spełnienia świadczenia przez dłużnika, oraz roszczenie niewymagalne- nie ma takiej możliwości; jest ona uzależniona od zaistnienia pewnych okoliczności, które powodują wymagalność. Drugim sposobem jest prawo podmiotowe kształtujące/uprawnienia kształtujące. Uprawniony może doprowadzić do powstania/ ustania/ zmiany stosunku cywilnoprawnego swoim działaniem, bez udziału innych osób oraz bez ich zgody, np. odstąpienie od umowy. Ostatnim z wymienianych tutaj sposobów jest zarzut- możliwość przeciwstawienia osobie uprawnionej własnego prawa podmiotowego. Skorzystanie z zarzutu może czynić prawo drugiej strony bezskutecznym czasowo- zarzut dylatoryjny, np. zarzut przedawnienia- po upływie pewnego terminu, ten przeciwko komu przysługuje roszczenie, może uchylić się od jego zaspokojenia lub bezskutecznym definitywnie- zarzut peremptoryjny, np. zarzut niewykonania zobowiązania wzajemnego. Trzeba odróżniać to od zarzutu procesowego, który ma na celu doprowadzenie do wygrania procesu, wskazując na brak istnienia prawa po drugiej stronie sporu.
Pomimo mnogości rodzajów i dość skomplikowanej definicji uważam, że kwestia praw podmiotowych powinna być znana każdemu, wszak dotyczą one każdego z nas. Wszyscy powinni znać swoje prawa i to w jaki sposób mogą ich dociekać. Żywię głęboką nadzieję, że mój esej trafi chociaż do jednej osoby, która wcześniej nie miała pojęcia o tym temacie i poszerzy jej wiedzę na temat praw podmiotowych.